انگیزه های «عادی و مادی»، مثل تأمین غرایز طبیعی و انگیزه های «عالی و الهی»، همانند رسیدن به کمال، تبدیل شخصیت فردی انسان به شخصیت اجتماعی، درک و دریافت صفات برجسته انسانی و آسمانی، همه و همه در شکل گیری روابط پس از ازدواج تأثیر بسزایی دارند. ترکیبی از انگیزه ها نظیر نیاز به هم صحبتی، فرار از تنهایی، داد و ستد عاطفی، سر و سامان یافتن روحی، تداوم و بقای نسل و اطاعت امر خداوند در مسیر گزینش همسر، دست به دست هم می دهند و نقطه آغاز حرکت به سوی ازدواج را فراهم می کنند.

بی گمان داشتن اندیشه ای روشن و انگیزه ای شفاف برای ازدواج و تشکیل خانواده آغاز شایسته و برای تداوم زندگی و مقابله با دشواری ها، سختی ها و سنگلاخ های امروز و فردای زندگی مشترک، امری بایسته محسوب می شود؛ از این رو، ازدواج های تحمیلی، احساسی و هوسی، اراده جوانان را برای رویارویی با دشواری ها به شدت سست می سازد و از هر گونه پیشامدی، آنان را می ترساند. بدین خاطر، مهم ترین عامل برای آمادگی دختران و پسران جوان در امر ازدواج، شناخت درست و دقیق از تشکیل خانواده و مسئولیت پذیری هر یک در لحظات گوناگون زندگی است.

به یقین در پرتو این شناخت، اراده و انگیزه ای والا نصیب زوج و زوجه می شود که در کوتاه ترین زمان «شخصیت فردی» آنان به «شخصیت اجتماعی» گسترش می یابد و خود را مسئول حفظ و حراست همسر، آبروی خانواده و تأمین نیازهای امروز و فردای فرزندان می بینند. به همین دلیل تمامی هوش و درایت و استعداد و ابتکار خود را در انجام این اهداف به کار می گیرند تا شخص شایسته، مفید و مؤثری در جامعه محسوب شوند و ضریب خطای هر یک در مسیر پر فراز و فرود زندگی کم و کمتر گردد.

هر یک از ما با هر مقدار از عمر، بسیاری از افراد را دیده ایم که پیش از ازدواج و پذیرش مسئولیت خانواده، دچار روزمرّگی و احساسات سطحی و اسیر سبکسری، بی مبالاتی و حتی هرزگی بوده اند؛ اما پس از تشکیل خانواده، نوعی بزرگی و بزرگواری، متانت و دیانت در اندیشه ها و شیوه های آنان پدید آمده است، به گونه ای که در زمانی اندک و غیر قابل باور، رفتاری زیبا و زرّین و شیرین و دلنشین پیدا کرده اند.

استاد شهید آیت اللّه مطهری، برکات بی مانند ازدواج و تشکیل خانواده را که هیچ گاه قابل جایگزین سازی نخواهد بود، این گونه توصیف می نماید: «یک خصایص اخلاقی هست که انسان جز در مکتب تشکیل خانواده نمی تواند آنها را کسب کند. تشکیل خانواده، یعنی یک نوع علاقه مند شدن به سرنوشت دیگران ... اخلاقیون و ریاضت کش ها که این دوران را نگذرانده اند، تا آخر عمر یک نوع «خامی» و یک نوع «بچگی» در آنها وجود داشته است. یکی از علل اینکه در اسلام ازدواج یک امر مقدس و یک عبادت تلقی شده است، همین است ... ازدواج، اولین مرحله خروج از خودِ طبیعی فردی و توسعه پیدا کردن شخصیت انسان است ... یک پختگی هست که این پختگی جز در پرتو ازدواج و تشکیل خانواده پیدا نمی شود، در مدرسه پیدا نمی شود، در جهاد نفس پیدا نمی شود، در نماز شب پیدا نمی شود، با ارادت به نیکان هم پیدا نمی شود، این را فقط در همین جا [یعنی ازدواج و تشکیل خانواده [باید به دست آورد.» بدانگه که لوح آفرید و قلم

بزد بر همه بودنی ها رقم

جهان را فزایش ز جفت آفرید

که افزونی از یک نیاید پدید

اگر نیستی جفت اندر جهان

بماندی توانایی اندر نهان

یکی نیست جز داور کردگار

که اورا نه انباز و نه جفت و نه یار

ادامه دارد...